Vlaams Belang haalt een kwart méér stemmen dan PS, maar krijgt twee zetels mínder: hoe kan dat?

Nog een frappant voordeel vinden we in de groene familie: Ecolo kreeg 416.452 stemmen, Groen 413.836. Een verschil van amper 0,63 procent. Maar Ecolo krijgt wel 13 zetels , Groen 8, een verschil van 62,5 procent. En wat te denken van sp.a? 455.034 stemmen, meer dus dan Ecolo, maar 4 zetels minder.

Visueel ziet dat er zo uit: je zou verwachten dat in de grafiek de balken in beide kolommen gelijk moeten lopen, maar dat is dus niet het geval. PS, MR en Ecolo springen uit de band.

Kijken we eerst naar het aantal stemmen per behaalde zetel. Berekeningen laten zien dat het Ecolo en de PS zijn die het minste aantal stemmen nodig hadden per zetel: ongeveer 32.000. Groen had daarentegen bijna 52.000 stemmen nodig per zetel, en de Franstalige partij DéFI meer dan 75.000.

Klinkt vreemd, en toch is het dat niet. We verkiezen onze parlementsleden via kieskringen, elf in totaal voor de Kamer (de provincies + Brussel). Er zullen altijd een hele hoop stemmen zijn die uit de boot vallen omdat er per kieskring maar een beperkt aantal zetels te verdelen zijn. 

Zeker bij de kleine partijen geeft dat een vertekend beeld, zoals we effectief bij DéFI zien: die partij kreeg in totaal in zes kieskringen 150.000 stemmen, maar haalde enkel in Brussel genoeg stemmen (51.000) om twee zetels op te rapen. In de vijf andere kieskringen kwam de partij nergens boven de kiesdrempel uit, 99.000 stemmen gingen 'verloren’.

Als we alle stemmen van de partijen met een zetel volledig evenredig zouden verdelen, dus in één grote kieskring, zou iedereen behalve de PS, Ecolo en de MR er zetels bij krijgen. De PS zou er zelfs een kwart verliezen en van 20 naar 15 terugvallen. (Dat is echter een louter theoretische oefening, aangezien de stemverhoudingen in dat geval ook compleet anders zouden zijn.)

Is het dan toeval dat het enkel Franstalige partijen zijn die zetels zouden moeten afgeven? Bij N-VA en Vlaams Belang valt regelmatig de bedenking dat Franstalige zetels ‘goedkoper’ zijn en dat dat “ondemocratisch” is. Vanmorgen tweette N-VA-fractieleider Peter De Roover bijvoorbeeld nog eens dat “als de zetels voor N-VA even goedkoop waren als voor Ecolo, we er geen 25 maar 34 hadden”. 

 Maar politicoloog Dave Sinardet (VUB) noemt dat “quatsch”. Want je kan evengoed die redenering omdraaien: als de zetels voor N-VA even duur waren als voor DéFI, had de N-VA er maar 14 gehad. Hij ziet vier logische verklaringen voor de huidige zetelverdeling.

Er is ten eerste het feit dat het aantal zetels per kieskring wordt verdeeld volgens de totale bevolking, en niet volgens het aantal mensen dat mag stemmen. De parlementsleden vertegenwoordigen nu eenmaal de hele bevolking, niet enkel de kiezers. 

“Dat is vooral in het voordeel van provincies als Luik, Henegouwen en Brussel, die een jongere bevolking hebben (meer minderjarigen die niet mogen stemmen) en meer niet-Belgen”, zegt Sinardet. In Brussel woont ongeveer 10,5 procent van de bevolking (met 15 van de 150 heeft de kieskring ook effectief 10 procent van de zetels), maar het gewest heeft maar 7,6 procent van alle stemgerechtigde kiezers. Brussel zou in dat geval ‘maar’ 11 zetels krijgen, met dus al meteen minder zetels voor de Franstaligen.

Een tweede belangrijke verklaring ligt in het feit dat er in Wallonië en Brussel veel meer afwezige, blanco- en ongeldig-stemmers zijn. Ook dat trekt de verhouding behoorlijk scheef: als er minder kiezers zijn, heeft een partij er sowieso minder nodig om aan een zetel te komen. 

Derde reden: er komen in de Waalse kieskringen meer partijen op die weinig stemmen halen. Zo waren er zondag in Luik en Henegouwen 15 lijsten, in Namen 14. In Antwerpen waren dat er bijvoorbeeld maar 12, in Oost-Vlaanderen 10 en in West-Vlaanderen 8. Dat heeft als gevolg dat er in de Waalse provincies veel stemmen 'verloren' gaan aan kleine partijen die geen zetel halen. Opnieuw hebben partijen die wél een zetel halen daardoor dus minder stemmen nodig. 

“Daar komt tot slot nog bij dat de Waalse kieskringen kleiner zijn dan de Vlaamse”, zegt Sinardet. “In Luxemburg vallen maar vier zetels te verdelen, waardoor de stemmen van de kleine partijen daar ook alweer verloren gaan.”

Sinardet noemt het huidige verkiezingssysteem dan ook “perfect logisch, maar er zijn nu eenmaal sociologische verschillen” in de kieskringen. De scheeftrekking zou in theorie bijvoorbeeld al kleiner gemaakt kunnen worden door ook de blanco-stemmers zetels te geven naargelang hun aantal, zoals af en toe wordt geopperd. 

Overigens ziet Sinardet in ons kiessysteem maar één echte oververtegenwoordiging, en dat is bij de Vlamingen in het Brussels parlement. Die krijgen sowieso 17 van de 89 zetels, ook al stemt maar maximaal 10 procent van de Brusselaars voor een Vlaamse lijst (dat aantal steeg afgelopen zondag wel naar meer dan 15 procent). “Dat is een legitieme keuze, maar de bescherming van de Vlamingen in Brussel is daarmee wel veel groter dan die van de Franstaligen in België.”